Nawku htung masum Judsaism, Isalam hte Christan ni a wenyi daju gaw Abraham kaw daju nga ai. Moshe, Yesu hte Muhammad ni mung Abraham a aru arat ni rai nga ma ai.
Shaning 4,000 ning daram hta shangai ai Noah a kasha Shem a aru arat rai nga ai Terah a kasha Abraham gaw Mesopotamia (Iraq) mungdan na Ura mare e shangai nna, shi a aru arat ni Sinpraw ka-ang mungdan ni hta dai ni du hkra garin gara nga ma ai. Noah kaw na pru wa ai Shem a aru arat Abraham myu lakung ni gaw Semitic amyu ru sai rai nga ma ai. Noah a kasha Shem a kashu Eber (Hebre ga) gaw, Abraham a kaji kawa rai nga ai (N.N 11:14-16).
Abraham hpe kam sham ai Kawa "the father of the faithful" (Roma 4:111), ding hpring ai Kawa ngu nna matu kadoi hkam la sai. Dai majaw, Abraham a aru arat rai nga ninglen matu n kadoi ai ni gaw, dinghpring ai chyeju lam hpe nhkam la lu na lam angnga ai. Abraham gaw Karai Kasang a ga madat let Ura mare (Ur)kaw nna Haran de pru wa ai re nga ai (Kasa 7:2-3).
Haran hte Ura gaw Tigris hte Euphrates hka lapran e rai nna, Mesopotamia (Iraq) mungdan na mare yan rai nga ai. Haran gaw Abraham hte shi a madu jan Sarah a maigan pru hpang ai mare rai nga ai (N.N 12:1-4). Abraham a kawa Terah mung Karai Kasang hta shamyet shanat nna sak hkrung ai wa rai nga ninglen, hpa rai K.K gaw Abraham hpe amyu kaba shatai na Haran nna pru sa na shaga hkrum ai lam hpe gaw chyum laika kae adan aleng nmu lu nga ai.
Abraham hpe K.K shaga ai ten asak 75 ning rai sai. Shi pru sa wa ai ten hta, madat mara ai, kam sham ai hta lai gara de sa wa nga ai hpe shi hkrak nchye ai nga ai (Hebre 11:8). K.K gaw Abraham hte rau re majaw, Hkanan (promise land or Holy land) ngu ai de du nna dai gaw K.K shi hpe du nga shangun mayu ai lamu ga re nga ai ((Tara Jahprang 4:5-8).
Lamu ga nnan de du ai hte rau, shi a shu mashi shu masha ni du hkra dai yang e nga lu na matu K.K a tawn hkungri shacyaw nna chyeju shakawn sai nga ai. (N.N 12:7). K.K hte mung ga shaga nna dai shara gaw Abraham a amyu ru sai ni nga na shara re lam K.K htetmyit hkrum da masai (N.N 13:14-16). Abraham a mying hpe mung (Abram kaw na aAraham ngu nna dai yang e nan galai kau ya wu ai (N.N 17:5, 6).
Abraham a madu jan Sarah mung, Abraham hte10 ning pawng sai raitim, kashu kasha n shaprat ai majaw, Sarah a shingnan num jan Hagara (Hagar) hte she bawk hte na ahkang madu wa hpe jaw kau dat wu ai (N.N 16:1-3).
Abraham shawng na shadang sha shangai sai
Sarah jaw ai ahkang hte Abraham gaw shingnan num Hagar kaw shang yup bawk hte nna shadang sha Ishmael ngu ai wa gaw Egutu mung chying sha hku shangai wa sai (N.N 16:4). De a majaw, Sarah hte Hagar mung num sha re hte maren kanawn npyaw wa masa. K.K gaw Hagar hpe mung shi a kasha a aru arat ni hpe galu kaba shangun na lam shingran jaw wu ai. Ndai Ishmael amyu matu ni gaw dai ni na Arab myu ni rai nna, Abraham a kashu kasha ni sha rai nga ma ai. Islam nawku htung hpe hpaw hpang ai Muhammad gaw Kedar amyu lakung kaw na rai nna, Kedar gaw Ishmael a kasha 12 kaw na langai rai nga ai.
Sinpraw ka-ang mungdan (22) gaw Arabic ga shaga nga ma ai. Ndai mungdan ni malawng wa Islam nawku htung hkan ma ai. Dai ni mungkan hta, Ishmael amyu lakung hta nlawm tim mungdan (35) gaw Arabic ga shaga ai Islam nawku htung hta shang lawm shajang nga masai. Ishmael amyu lakung lama ni garai ndu shang ai ten hta Arab ga shaga ai ni nga nga masai hpe mung chye lu ai. Islam nawku htung chyam bra wa lu hkra ndai Arab ni g w Arabic ga hta madung tawn nna galaw ma ai.
Hagar hpe K.K nsen jaw ai ga gaw dik wa ai zawn rai nga ai. Raitim, Ishmael amyu lakung ni gaw zai ai lau gung kanu zawn prang yang e kadai hpe mung hpa nnawn ai sak hkrung lam hta pra nga lu na gaw mai gaw sha mung nga nga malu ai. Dai majaw, dai ni mateng, Ismael amyu lakung Arab ni gaw dai ni du hkra maigan amyu ni hte pru shang kanawn ai lam hta yak hkak nga ma ai. Arab ni a lapran e pyi shai ai hku nna nga pra na gaw mai gaw sha ding nye shi lu da wu ai.
Abraham a hpang na shadang sha
Ishmael hpe shangai ai hpang (14) ning rai yang, Sarah gaw shadang sha lshangai nu ai. Shi a mying Isak (Isaac) rai nga ai (N.N 17:17). Isak gaw Israel amyu a kaji kawa Yaku (Jacob) a kawa rai nga ai. Dai majaw, Ishmael hte Isak gaw (kawa bung kanu shai) ai shan nau rai ma ai.
Sarah shadang sha shangai ai hte rau, nsen shaja nna ga shaga wa sai. Ndai mayam num hte shi a kasha hpe gawt kau u (N.N 21:8-10) nga shaga hpang wa sai. De a majaw, Abraham gaw myit npyaw lam byin nu ai. Kasha Ishmael hpe mung tsawra nja wu ai. Raitim, K.K kaw na shingran bai du ai gaw, Sarah tsun ai hpe madat u, na a amyu majing gaw Isak kaw na rai na ra ai , ngu sai (kaji 12,13,20).
Ishmael hte Isak a lapran hpa manghkang nnga tim, kawa Abraham a matu mayak kaba rai nga sai. Raitim, Ishmael hte Isak gaw kawa a garan ginhka ai majaw shada nju ndawng manawn masham lam kaba de gale du wa sai. Dai gaw, dai ni mu lu nga ai sinpraw ka-ang mungdan ni a kata byin nga ai mung masa de gayin du wa sai rai nga ai law.
Isak a kasha lahkawng (Isaac's two sons)
Isak mung madu jan Rebekah kaw na kasha lahkawng Yaku hte Esaw marun yan hpe bai lu wu ai. Dai ma yan gaw, hkri tung nna pyi nhkrum ai yan re lam chyum laika sakse gawn dan da nga ai (N.N 25:22). Shanhte a htunghkring nga ai hte maren, shawng shangai ai ma gaw kawa a hkringhtawng aya hpe lu ra ai lam nga malu ai. Chyum laika hku nga yang, Esaw gaw shawng shangai wa ai rai nna kahpu ba rai nga ai. Raitim, Yaku gaw kahpu kaw na dai ahkaw ahkang hpe nam nyan hte kashun la sai lam ka da nga ai. Dai majaw, Esaw hte Yaku yan mung shada hpyen tai ai hpu nau yan rai ma ai (Kaji 27, 29, 34, 41).
Esaw a matu mara Edom, (N.N 25:30) rai nna, Edom a kasha gaw Amelek (N.N 36:12) rai nga ai. Shan nau ni Ishmael amyu hte num jaw num ya kanawn nna Yaku a aru arat ni hte sum nang hkat nga masai. Esaw a kashu Amelek (N.N 36:12) hte Timna gaw Eliphaz Amelek hpe shaprat masai. Ndai gaw, Esaw a madu jan Adah kaw na matu mara rai ma ai. Ndai Amelek ni mung, Yaku a aru arat ni hte hpyen hku nga pra wa ma ai (Pru 17:16). Hpaji ninghkring ni law law wa, dai ni na Palistina masha ni gaw ndai Amelek lakung lama ni hkrai rai nga ma ai nga ma ai.
Israela ngu ai de bai gayin yu ga. Tsa ban 19 htum wa maga de she, myu tsaw mung tsaw ai Jews ni Israel lamu ga de bai ginhtang wa nna rawt malan amu hta da kring da lang rai wa masai. 1917 ning hpang daw hta ndai ginra ma hkra hpe British ni uphkang kau masai.
British maigan hkringmang du Arthur Balfour kaw nna lamu ga masat ya na lam tsun wa sai. Raitim, Arab mungdan ni ningdang kalang galaw masai. British ni up ai shaning 30 ning laman, Israel ginra hta Jews ni grau grau law shanu wa masai. 1947 ning, UN Resolution 181 hte maren, Yeruslem gaw International UN-administratered city rai nna, Jewish state hte Arab state hpe ginhka kau da ya masai.
Jewish mungdan ngu nna May shata 14-15, 1948 hta ndau dat masai. Dai ten, Jews amyu ni wan mi pyi nhpring ma ai. Kade nna yang Arab mungdan (5) Lebanon, Syria, Saudi Arabia, Jordan hte Egypt ni gaw Jews mungdan hpe jawm gasat wa masai. Jews ni awng padang dip lu ma tim, gaw mai gaw sha gaw sharaw wan zawn hkrawn hkru taw nga sai. Majan sharaw wan gaw 1956,1967,1973, hte 1982 ni hta grau ja nga sai. Arab myi tum hta, Jews ni lamu ga madu nna nga pra nga ai hpe nngawn masai. Shanhte a myi hta zai bru rawng ai zawn katum nga malu ai. Dai ni du hkra Jews masha law malawng wa maigan mungdan ni rai nga ai USA, Russia hte Europe ni hta naw nga jawng nga ma ai law.
No comments:
Post a Comment