Hka li Byin Yang Sai Jep N Lagawn Ga (Four Types of Malaria)

 Hka li hpan law law nga ai kaw na lawu de na hpan (4) gaw shinggyim hkum hkrang hta byin chye ai majaw, hka li byin yang hpa baw hpan re ai hpe hkrak chye jang she,tsi lu tsi sha na nmai malap kau ai. Hka li hpan hta hkan nna tsi ni mung shai nga ai majaw tsi hte hka li hpan bung lu hkra tam tsi lajang ra ai hpe hkamja lam a matu ahkyak langai hku marawn dat nngai.

Hka li hkam sha ai ma

1. Plasmodium vivax: kadun hku P.v. nga ma ai. Ndai hka li hpan gaw mungkan shara shagu hta byin chye ai hka li myu re. Law malawng America ka-ang daw hte dingda daw, India hte Asia Sinpraw Dingda mungdan ni hta grau mu lu ai. India kaw byin ai hka li 60% gaw P. vivax re nga ma ai. Raitim, asak hpe la kau ya lu hkra re ai lam gaw nau nbyin ai. Masha hpe machyi makaw grum chyana shangun ai ana re. Masha a sumpai (kan pai) hte sin ni hta shata 6-10 laman gyem makoi rawng nga chye ai rai nna, aten galu hkum hkrang kata makoi up rawng nga chye ai. Dai laman sai jep tam tim ana kanu hpe nmu lu nga ai. Ndai lam byin ai majaw, hka li tsi lu, htu, sha tim hkam lu ai de gale wa ai. Plasmodium vivax hka li hpan a majaw masha wan 70-80 hta byin nga nna, shaning shagu 20% (shing nrai) wan 350-500 ni hta byin jawng nga ai. Masha shada kap hkat lu ai lam mung du hkra ladaw hta hkann byin lu ai.
2. Plasmodium malariae: kadun hku P.m nga ma ai. Ndai hka li gaw India mung hta 1% ram sha byin nna   masha langai kaw na kaga langai wa hpang de kap lu ai lam nnga ai. Ndai hka li hpan mung, tropical hte subtropical shara, Dingda America, Africa hte Asia dan a Sinpraw Dingda mungdan ni hta law mu lu ai. Ndai hka li gaw n gun nau nja ai majaw, hkyin hkum 72 hta kalang tsi htu, sha ai hte tsi la lu nga ai. Masha a asak hpe la kau lu hkra mung n gun nrawng ai hte gwi ni hta grau byin chye ai nga ma ai.
3. Plasmodium ovale: kadun hku P.o nga ma ai. Ndai hka li gaw Ghana, Liberia, hte Nigeria zawn re ai Sinna Africa hta grau byin ma ai. Ndai hka li byin ai shara kaw nga ai ji grawng gaw ana kap ai masha langai kaw na kaga langai hpang de matut manoi shabra loi nga ai. India mungdan kaw ndai hkali hpan hte P. m hpan lahkawng rau byin ai masha 4-6% nga ma ai. P.m mahtang P.o hpe gasat dang na n gun nnga ai majaw, kraw kata hkan shata 4 kaw nna 4 ning ram du hkra up makoi rawng nga chye ai. Dai zawn up rawng nga ai ten hta, ana rawng ai ji grawng bai kawa hkrup jang hka li kalang ta bai bu wa lu ai. Hka li byin ai ten gaw hkum hkrang kata na sai hkyeng (red blood cells) ni hpe sha jahten kau ya nna masha hpe hkum hkrang gawngkya machyi shangun lu ai ana hpan rai nga ai.
4. Plasmodium falciparum: kadun hku P.f nga ma ai. Mungkan a tropical hte subtropical shara hkan, Dingda hte ka-ang America, Africa hte Asia dan a Sinpraw Dingda mungdan ni hkan law mu lu ai. Ndai hka li byin ai masha 90% grup yin gaw asak hpe hkye la nlu nga ai. Grau nna sub Saharan Africa ni hta byin ai hpe yu nna mu lu ai. 2002 ning hta sawk lu ai hte maren nga yang, mungkan masha wan 2.2 gaw ndai P.F hka li byin nga ai majaw asak hpe gashun tsi la ra ai nga ma ai. Dai hta na tsa lam 70% gaw Africa Dingda mungdan ni rai nna 25%  gaw Asia Sinpraw Dingda mungdan ni hta byin nga ai lam sawk sagawn da ma ai law….