Post-modernism hpa rai ta?

London, New York zawn re ai mare kaba ka-ang hkan hkrum ai masha ni hpe 'Post-modern' ngu ai hpa re ta? ngu san yu yang, mahtai lu na n re. Htai ya lu ai ni mung nnga na re. Raitm, shanhte gaw Post-modern lai hku sak hkrung nga ai ni re. Dai majaw, lawu na lam ni gaw anhte chye da lu na ntsa lam ningmu ni re.

1960 ning a hpang kaw nna, ndai mungkan ga kaw Post-modern ngu ai shangai wa sai. Dai shangai wa sai 'Post-modern' ngu ai gaw kaga nrai; Tengman lam ngu ai “Truth” hpe htai ai, hkrang shapraw ai, hkam la ai lam hpe madun dan taw nga ai sak hkrung lam sha rai nga ai. 

Pre-modern prat hta, Truth gaw Karai wa hta rai nga ai. Dai majaw, tengman lam hpe lu la hkra Karai wa hte matut mahkai ra ai. We have found the truth in God or in Jesus.

Modern prat du ai shaloi, Truth gaw Karai Kasang kaw nrai mat sai, Science and Technology kaw rai mat sai. Ndai hku tsun ai majaw Hkristan nnga mat sai ngu ai nre, nga tim Sinna ga na Hkristan ni nawku sa ai masha yawm hpang wa sai hpe tsun mayu nngai.  Sak hkrung lam ma hkra gaw chye chyang ai hta madung mat sai. Dai machye machyang gaw reason and reality hta shatai kanyet nna shakrai hka ja la mat wa sai. 

Ndai Post-modern prat hta gaw, Truth ngu ai hpe Karai Kasang hta mung nrai, Science hte Technology kaw mung nrai sai, 'Shinggyim Masha' hta madung ai ngu ai lam (metanarratives) rai nga ai. Kaja ai mung, n kaja ai mung shinggyim masha ni e shabyin nga ai, tsan kaw na or lamu kaw na du sa wa ai hpa mung nnga ai. Dai majaw masha gaw madung re ngu ai hpe WW II mahkrum madup hta kapyawn nna sharin la sai. Ndai lachyum gaw grai dam lada ai hku hkrang shapraw nna, masha hpe gram ai lai galu kaba wa sai. E.g Globalisation or globalism ni gaw mungkan ndai rap ra nna hkum tsup ai de du wa na hpe yaw shada ai lam rai nga ai. Raitim, yak ai gaw hpa ta? amyu mungdan nkau mi Globalisation du shang wa yang, tinang a myu, htunghkring ni mat mat na re nga hkrit nna pat ai, tinang a mungdan hta globalisation nbyin hkra shingdang ai myu tsaw mung tsaw kri dung makam ni a majaw, dai mungdan hpe kaji kadun kau shangun nga ai. Grau pat magang, mungkan a shingdu de ngam nga magang, hpaw dat yang mung masha kaga ni e sa dip sha ai ladat (Colonialism) de bai du na re ngu kam sham ai majaw, matsan ai mungdan ni jam jau nga ai. Grau nna, galu kaba wa magang nga ai mungdan na Babyboomer ni ndai Post-modern hpe nhkap la lu ma ai.  Asan sha tsun ga nga yang, Asak (50) jan sai ni law malawng nhkap la lu ma ai. Raitim, Ramma (Generation X hte Y) ni gaw Post-modern hpe hkap la ai sha nrai, dai masa kata hta sak hkrung hkawm sa taw nga sai. Dai majaw, dinghku, buga, nawku hpung, rung hte shara shagu ndai sakhkrung lam hpe htai la ai, hkam la ai 'Gap' mala hka ai lam byin nga sai.Jinghpaw Wunpawng Amyu zawn machye machyang hta naw hpang hkrat ai ni a matu gaw mala la wa yak la nga sai......

Ndai tsaban 21 aten wa mi du tim lahta na lam daw hte daw galai shai mat wa  ai hta (grau nna matsan ai mungdan hkan na masha ni) gaw Pre-modern (Bf 1650) hte Modern prat (1650-1950) lai hku nna myit jasat ai, kam sham ai, sak hkrung ai ni law law naw rai nga aimajw, Post-modernity de ndu shang wa lu ma ai. Dai zawn re ai ni hte Post-modern a sat lawat gaw galoi mung ndang kalang hkat na lam sha byin na re.

Ndai Modern hte Post-modern mabyin lahkawng yan mung [16th -19th century] hta myit lai wa sai Philosophical thinkings ni hta madung mat wa nga ai. Dai majaw, post-modern a lam hpe atsawm hka ja ga nga yang, Modern prat a lam hpe atsawm chye da ra na lam nga ai ngu nna ga hpaw hpaw mayu nngai.

Modern myit sawn hpaji ninghkring Kant, Hume, Hegel, Bacon, Galileo hte hpawn Rausseau kaw nna Faucault du hkra ni a galai shai wa ai “Myit Sawn Hpungtang Hpaji Nargis” (MSHN) ni a majaw, ndai mungkan gaw post-modern ngu ai de du wa sai. Ndai myit sawn hpaji ninghkring ni a shawng daw hta, shinggyim masha ni yawng ndai lamu ga hta machyu shingbyi, du hkra ladaw hta shamyet shanat let hkrit gaya, makoi lagyim nna tinang lu ai atsam hta myit shadik let nga pra nhtawm (Natural Power) hta shamyet shingbyi nna pra ai prat sen wan hku lai mat sai rai nga ai.

Laiwa sai 400 ning daram kaw nna sha, lahta e tsun ai myit sawn hpaji ninghkring ni a majaw mungkan masha ni gaw galu kaba lam hta gang shaw dat hkrum ai tai wa sai. Dai lam ni gaw hpaji ngu ai:-

1) Mungkan shingra a makoi magap nga ai Natural Screts ni hpe shinggyim masha ni mu tam jai lang ai lam

2) Machye machyang ginrawn shachyaw ai philosophical hta lawan ladan hkawn hkrang wa ai lam a majaw shinggyim ahkaw ahkang hte nga sat nga sa lai hpe lawan ladan gram kau dat ai lam

3) Hpungtang hpaji (Science) hte jak hpaji (technology) hta n gun dat mat wa ai lam hte

4) Mungkan hta nga nga sai nbung, hka, nhprang hte myi hte mu lu ai the nmu ndan dawng ai arai ni hpe grau grau hka ja sawk sagawn nna jai lang mat wa ai lam ni a majaw rai nga ai. E.g Hkristan ni jai lang nga ai Chyum Laika hpe mung 'Screts Scripts' ngu ai rai nga ai. Yawng hkra hpe chyum laika kaw tsun da sai, raitim nchye na ai ni a matu Chyum Laika gaw hpa akyu npru nga ai.

Karai hte (gods) e sharam ya ai daram mi la, jaw ya ai daram mi sha, shadawn da ai daram hta pra ngu hkam la kam sham da ai ‘mystic religion’ hta shamyet nna sak hkrung ai lam gaw, dai Karai wa hpe jaw jau ra ai, tawngban ra ai hte shi jaw ya ai hpe shakawn ra ai, shi gaw yawng a daju nhtum nwai ai wa re, tengman ai wa mugn shi re, jeyang daw dan ai wa mung shi re ngu ai de du wa shangun sai. Shi gaw yawng mayawng a daju re ngu ai a majaw, tengman lam yawng mayawng gaw Shi kaw nna byin wa sai lam [Truth Objectives] rai nga ai.

Dai majaw, shinggyim masha ni n shabyin lu ai hpe, hpan lajang da ai wa shabyin ya na re ngu ai lam gaw; dai ni na Post-modern ten hta raitim Pre-modern lai hku nga pra ai masha ni law law a kraw hta rawng nan nga ai makam sak hkrung lam tai wa sai. 

Raitim, Post-moddern prat du wa ai shaloi shinggyim masha a sawk bram chye na wa ai gaw lahta na lam ni yawng hpe hpun-yawt tawt lai kau nna, tinang a chye chyang ai lam chyu sha sak hkrung lam hpe shading sharai bau sin ya nga ai [Truth Subjectives] ngu ai rai nga ai.

Pre-modern prat hta lamu ga hte arai yawng hpe Karai wa e hpajang da ya sai ngu kam sham da tim; Modern prat du ai shaloi, dai lamu ga hpe madu ai gaw Karai wa nrai mat sai. Hpaji hte hpajang da ai ni (Agnosticism) a npu e rai mat nga ai. E.g, Mungkan ga gaw pa pa re ai re ngu hkam la da ai kaw na, din din re ai de gale wa sai. Dai gaw tengman ai lam rai nga ai). Yawng a ntsa e Karai wa nga ai ngu chye da saga ai raitim, Karai wa hte tinang matut mahkai nna nga lu na lam mi nhku nga ai. Ndai lam ni hta madung tawn nna, chyum laika hpe htai ai lam, Karai masa shapraw ai lam, akyu hpyi ai lai ni moi na hte shai mat wa sai. E.g Systematic Theology hpaji zawn re ai gaw Modern prat hta paw pru wa ra sai rai nga ai.

Mungkan hpe mung, Karai Kasang up hkang ai kaw na shinggyim masha ni up hkang na ginjang pru wa sai. Dai majaw, lamu ga gashun shanyen ai Colony ladat rawt galu kaba wa sai. Karai wa hpan da sai ngu tim, madu ai gaw hpaji chye nna sut su ai shinggyim masha ni rai nga ai. South Africa na Anglican Bishop Desmond Tutu (Noble price winner) wa tsun ai, 'shan hpraw ni sa nna hkristan shatai mani ai, anhte hpe myi di nna akyu hpyi na sharin ya nhtawm, anhte mi di let kyu hpyi ngut nna myi hpaw dat yu yang, anhte a lamu ga yawng hkra shanhpraw ni hkrai madu la taw nga masai' nga ai. Ndai lam ni gaw Modern prat kaw byin lai wa sai lam rai nga ai.

Dai majaw, lahta e tsun lai wa sai 'Truth Objectives' ngu ai hpe jum lang da ai ni hte 'Truth Subjectives' ngu ai hpe hkam la ai yan lahkawng a lapran ga san ni pru wa sai. Truth ngu ai tengman lam hpe gara hku chye na la ra na ga ta? What is the Truth? Truth gaw jum mai a ni? Nga a ni? Nga ma ai. Dai majaw, Modern prat na Reason and reality gaw ndai Truth hpe sawk yu ra wa sai.

E.g. Asak hkrung nga ai lam hpe pyi  "I think, therefore I am" "I doubt, therefore I think, therefore I am" ngu ai ni pru wa sai. Dai majaw:

1.      Existence (kaja wa nga ai hpe prove galaw ra sai)

2.    Reason (kaja wa nga ai hpe hkrang madun dan ra sai). Prove galaw ai hte reason madun ai lam hta Logic hte Science hpe mung ga saw wa sai. Ndai prat hta Physic, Biology hte computer hpe mung ga saw mat wa sai.

Tinang nga ai lam hpe lahta na gara hte mung hkrang jaw hkra n madun lu yang, Truth nga ai hpe mung, Karai Kasang nga ai hpe mung n madun lu na lam pru wa sai. Dai majaw lawu na lam masun gaw lata la na numshawn tai wa sai.

1.      Karai Kasang nga ai lam anhte nchye lu ai (Agnosticism)

2.      Karai Kasang nga ai lam anhte gawn dan lu ai (Dogmatism)

3.      Karai Kasang nga ai lam li loi mu lu ai (Relativism)   

Hkristan masha ni gaw, lama na Karai Kasang nga ai nnga ai ngu ai hpe hkrak n gawn dan lu yang gaw kam sham ai ni hpe kaning ngu htawn dan na ta? nga nna tsang ai ga tsun pru wa sai.

Dai majaw, Philosophical hku nna ka-ang kaw nga nhtawm yawng hte rap ra ai hku kanawm mazum nga lu na lam, ‘Relativism’ hpe hkrang shapraw dat sai. Raitim, masha law law wa ndai relativism hpe hkap la tim nkau mi nhkap la ai majaw, ndang kalang lam gaw matut nga nga ai.

Post-modern de du wa ai gaw ndai zawn sawn sumru yu ai Hpaji Nargis hta sha nrai, sak hkrung nga ai sat lawat hte manawt dingsawt kyang lai len ni hpe mung yu ma ai. Gara hku sak hkrung ma ta? gara hku kam ma ta? gara hku kanawn mazum ma ta? gara hku hku hkau lam hpe makawp maga let shinggyim wuhpawng hpe gaw de zinlum nga ma ta? ngu ai hpe sawk sagawn hka ja nna tang madun ai ningmu ni law law gaw tsa ban 21 hta du nga ai Post-modern lai hpe htawng madun taw ya nga sai law....