HKRUNG NGA LU NA MAHTAI TAM AI SHINGGYIM MASHA. (Theory for Survival)

Si mat ai lam gaw yubak a shabrai re nga nna chyum laika hta ka da sai. Yubak dai gaw nchye ai a majaw byin wa sai hte shut kahtap jang si mat ai de du wa nga ai. Wenyi ngu ai nlawm ai hkum hkrang mung hkrung nga tim si ai hte bung ai nga ma ai. Raitim, hkrung ai lam hpe gaw ndai mungkan e sha nrai sumsing mungdan e du hkra hkrung nga lu ai nga ma ai. Sak hkrung ai gaw kumhpa zawn, 'lak kawng'1 zawn rai nga ai. Myi hte mu lu ai gaw ndai mungkan rai nna, ndai mungkan kaw nga nna myit pyaw na, mu lu ai magam amu galaw na, Wenyi mung pyaw na shaloi she sak hkrung lam gaw hpring tsup wa lu na; raitim, myi hte mu lu ai arai gaw wenyi  hpe  lam shadam ya lu ai nga nna mung sharin ya ma ai.

Hindu ni a nga rai lam mung sinna hkristan ni mu ai nga rai hte nau wa nshai ai hku mu mada ma ai. Masha a shakut lam hte sha htawm hpang prat de nlu du ai nga ai. Martin Luther mung, kaja ai magam bungli kade galaw tim hkye hkrang la ai de ndu lu ai, Karai Kasang a matsan dum ai hte sha du wa lu ai; dai majaw, Karai Kasang hpe kam ai hta matsan dum la ai jahpan kaw lawm lu hkra mai kaja ai amu galaw nna myit mada nga na lam rai nga lu ai.

Shinggyim masha nnan ring chying wa ai ten hta Karai Kasang hpe, Omnibenevolent - all-good, 'Kaja ai Karai; Omnipotent -all-powerful,'hpung shingkang hte hpring tsup ai Karai; Omniscient-all-known ' chye wa ningchyang' ngu ai hpe yawng gaw hkam la ai hkrai re. Karai ngu ai 'God' gaw langai sha re ai lam tsun ma ai. Dai Karai gaw shingra tara hte matut nga ai rai nna galai shai ngu nnga ai lam kam ma ai. Raitim, ndai lam ni gaw shai wa sai. Hkristan ni rai yang, Yesu hku nna shinggyim masha hte Karai a lapran gara hku matut mahkai ra ai lam shaleng dan ya sai. Yesu gaw Karai hpe 'Wa' ngu nna shaga mu nga nna anhte hpe shaga shangun sai. Yesu shi nan gaw 'abba' Arabic hte tsun wu ai. Dai sha nrai, kam sham ra ai ngu ai hpe mung sharin ya nga ai. Chyum laika  hku nna Karai hpe shawng chye na ai  ni nan Karai gaw langai sha re ai lam tsun ma ai.  'Ngai gaw Ngai wa rai nga nngai' nga ai kaw nna, Daniela shawng masha kasha 'the son of man' nga tsun hpang dat nu ai [Daniel 7:13]. Raitim, Karai a kasha ngu ai gaw dai masha kasha hpe tsun ai nrai, 1Daniela a shawng daw na ni gaw,  1. Israela amyu 2. Lamu kasa, 3. Hkawhkam ni hpe tsun ai she re nga nna htai dan sai.[ N.N 6:2-4; Yoba 1:6' Shk.kd 82:6; Pru 4:22; Yeramia 31:8] ni hpe shingdaw yu u. 

Dai hpang, Yesu gaw masha kasha mung rai, Karai Kasha mung tai rai wa sai hte Chyoipra ai Wenyi rau Masum hte langai rai wa sai. Ndai masum hte hkawm sa matut mahkai sak hkrung jang si ai ngu ai nhkrum na lam rai nga ai. Dai majaw nsi na lam hpe ndai masum hte hku hkau ra wa sai. Raitim, masha gaw si ai baw re majaw si mat mat sha arai nga ai. Dai majaw Hkristan nawku htung gaw Wenyi hkye hkrang la ai de gayin du wa sai. Kam sham ai lam gaw Wenyi hte sha seng ai ngu tsun mai nga ai.  Raitim, Wenyi dai gaw hkum hkrang  hte  rau matut nga ai majaw Wenyi lawt na matu hkum hkrang pyaw ra ai, hkum hkrang shawng lawt ra ai ngu ai de mung tsun du wa masai. Dai majaw shinggyim wuhpawng gaw rap ra ngwi pyaw ra wa sai hte simsa lam, awngdang lam, lawt lu lam ni hte ndut ndang tsun shaga hku hkau kanawn mazum lu na hpe madung hku mu wa sai rai nga ai.

Raitim, langai sha re ai Karai hpe sha kam ai Muslim hte Judaism zawn re ai ni gaw Karai wa hte matut mahkai lu na matu Hkristan ni zawn nrai, hkrit hkungga ai, myit mada ai lam rai wa sai. Makam masham gaw myit mada ai de bai du wa sai. Shaloi, Hkristan ni gaw KAM, Jews ni gaw MYIT MADA, Muslim ni gaw HKRIT, ngu ai The Jews hope; the Muslim fairs; and Christian trusts, ngu ai byin wa sai.

Ka-ang prat [Medival] hta Hkristan tai ai ni a makam gaw ya na hte shai nga ai. Si ai hpang hkye hkrang la hkrum na matu tinang a makam hta madung ai nga ma ai. Dai hte maren, makam masham mung, si ai hpang sumsing mungdan hta nga lu na matu kam sham ai ni law ai. Raitim, dai sumsing mungdan du na matu ndai mungkan e kaja ai masha tai ra ai ngu ai hpe hkap la lai wa sai. Ndai mungkan e sak hkrung nga ai ladaw hta kaja ai hku, sam nang ai hku, akyu nga ai hku, karum shingtau chye ai hku, tsawra hkat ai hku shinggyim uhpawng hpe manu shadan ai amu sha rai nga ai. Dai hpe kaja ai lam re nga nna Nawku htung shagu tsun nga ma ai. Hkye hkrang la na, htawm hpang asak a matu myit ai hkrai raitim, ndai mungkan hte gindun nga ai lam hpe shawng myit ra  nga ai. Shanhte myit ai, hpyen wa hte jinghku hku lu ai ten gaw Karai a myiman hpe mu lu ai ten re, nga ma ai. Pyaw ai ten, awngdang ai ten gaw Karai wa a myiman mu lu nna, ru yak hte shoi chyum hkrum yang Karai wa a myiman makoi mat ai nga ma ai.

Dai gaw gara hku nna byin wa sata? Ka-ang prat lai, Modern prat du ai shaloi gaw, teng nteng hpe shingdaw yu wa sai. Kaja ai amu gaw Karai Kasang kaw na sha re ni, anhte nan kaja hkra nlu galaw sani? jak hpaji, hpungtang hpaji ni hte ga saw nna myit jasat sumru sawn dinglik nhtawm shinggyim uhpawng a matu  mai kaja ai amu hpe shachyen shaja lai wa sai. Shaloi, htawm hpang asak lam hte makam masham ngu ai tsan gang wa sai rai nga ai law. No. II mungkan majan hta masha majoi si ru mat ai mung, kam sham ai masha ni sat, kam sham ai masha ni si [hkristan ni] rai ai hpang masha gaw hpa wa ta? ngu ai de du wa sai. Majan kaw na bai wa ai ni nawku nsa mat sai nga ma ai.

Ya post-modern prat ba du wa ai shaloi gaw, ramma law malawng wa nawku hpung hte tsan gang mat sai. Ramma sha nrai, 1940 grup yin shangai ai ni law law a kraw hta Karai Kasang hpe kam ai ngu ai hpe ga san san wa sai. Hpa majaw kam ra ga ta? kam jang hpa byin wa a ta? nkam jang gaw taw? kam nna hpa ni jan lu a ta? amyu myu sawn wa sai. Shaloi, kam sham ai nawku hpung gaw hkrang sha nga mat sai. Ndai nkam sham ai ni hpe kam sham wa hkra hkaw tsun na hta mahtai kaja hte nlu gang gayin la taw nga sai. E.g Hkristan ni Tara Kanu [10] hpe  hkungga la ra hkan nga ga tim, nkam sham ai ni a matu Tara Kanu [10] gaw lachyum npru nga ai. 1. Na nnu yan nwa hpe hkungga u, masha hkum sat, masha num hkum shaw, masha arai hkum lagu, nteng nman ai sakse hkum hkam nga ai ni gaw ma hpe tsun ai zawn sha rai nga ai. Ntsun tim n galaw ai, tsun tim kam ai ni galaw na, hpa galaw law tara 'law' gaw  Karai Kasang a shawng e nang hpe jeyang na sha re. Ndai lam nhkan yang, Karai Kasang gaw galoi jeyang na, tara 'law' gaw ya jang jeyang ya nga ai. Htawng bang ai, sha-wa sha ai, dam jaw ai hte kaya jahkrum nga ai. Dai majaw, Tara Kanu [10] gaw dai ni na prat hta gaw da ai asuya tara rai nga ai. Sinna mungdan ni, e.g United Kingdom hkan gaw n gup aga hte pyi masha hpe abuse n galaw na, hpyi nsep na, jahpoi asawng ai lam nmai galaw na lam rawng nga ai. Dai hku galaw yang tara hte maren htawng bang na re. Hkristan tara kachyi sha gaw hpa pyi nrai mat sai.  Moshe a tara nhkan nmai re ai [613] hta grau law ai. Yesu gaw Moshe a tara [613] hpe [8] hte shagyip kau nna Mahte 5 hta shadan dan sai.

Sumsing mungdan e kadai mung ndu yu ai hpe kam na hta, shata mung de sa na grau sharawng nga ai. Krung sinwa ga kata hka pang lai kata hpa baw nga ai hpe grau myit shang sha nga ai. Nbung kata kaw lawm ai dat atsam hpe grau myit lawm tam sawk nga ai. Si ai hpang na hpe kadai mung nhkawn lu ai sha n ga, kam sham tim kam jang ram sai, gara hku naw shakut ra na ta? nawku jawng sa na i? sara wa kam ai hku hkaw jaw ai sha hkam la ra ai.

Ndai prat hta masha a hkrung nga lu na lam gaw, sut masa hte hkam kaja lam lu sha hte awm dawm ahkaw ahkang sha rai nga ai. Ndai lam nlu yang, jahkrit shama yang dai gaw hpyen tai wa sai rai nga ai. Dai majaw, lawt lu ai ngu ai ga a npu e ndai lam ni yawng lawm nga ai. Mung masa chyu sha lawt lu ai hte nngut, myit masin lawt lu ra ai. Hkum hkrang hkam kaja ai hte nngut, myit masin hkam kaja ra ai dai lam yawng gaw myi hte mu lu ai arai ma hkra hte jai lang ai arung arai hta chye chyang ai nyan hpaji hte mung hkan nga ra ai majaw, sak hkrung nga lu na mahtai tam ai lam gaw shinggyim masha ni a prat pra maka kumla san san sha rai nga ai nrai ni?.........
1. Lak kawng: Shading ai kaw hkra hkra gap shingte lu ai. Pala langai U langai gap lu ai. Ndam mat nsum mat hkra jai lang lu ai hpe tsun mayu ai.