Amyu Nmat Hkra Kaning Di Nga Pra Hkawm Ra Ga Ta (How to live Kachins in Foreign country)

Wunpawng amyu zawn re ai amyu kaji ni gaw, galoi mung HTUNGHKRING hpe madung tawn manu shadan nga pra hkawm chye nga ai. Dai htunghkring gaw kanawn mazum, hku hkau, kahkyin gumdin lam hpe shangang shakang ya nga ai ngu nna mung hkam la ga ai. Dai majaw, 'htunghkring mat jang amyu mat na' nga nna mung tsun ga ai. Raitim, ndai lam gaw nye a matu myit yu na lam ni tai wa sai.

Amyu langai grin nga lu na matu, htunghkring gaw madung re ni? htunghkring ngu ai hpa rai ta? kaning di nna kyem mazing na kun ngu ai hpe sawn yu ra wa  sai. Wunpawng amyu ni maigan ga de du hkawm mat wa yang galaw shakut ai lam gaw: 1) Bu hpun mawn sumli ai (or) tinang a htung lai hku bu hpun ai, 2) Tinang madu a ga hpe shaga shakut ai, 3) ma shangai, masha si, nta nnan dingshawn shang, hkungran dinghku de ai ten ni hta, madu a htung lai langai ngai hta kumla madun nna galaw chye ai. 

Dai hku galaw ai majaw: 1) tinang kadai re ngu ai hpe kyem mazing let kaga ni a man e shadan shadawng mayu ai, 2) tinang a htunglai ni hpe madun nna kaga wa mung dai hpe ra sharawng wa hkra myit gang ya ai, 3) dai htung gaw manu dan ai re lam sakse hkam mayu ai hte, tinang a kashu kasha ni yu la nna kasi ningli shabyin na shakut nga ai. Ndai lam gaw nyet nlu ai amyu kaji ni a htunghkring nga pra lam hpe shadan shadawng ai lam rai nga ai. Htunghkring hpe jai lang ai gaw, myit mang shabawn ai ni re lam sakse madun ai hte myit hkrum ai hpe shadan shadawng ai, manu nam nak hpe kyem mazing ai, zai ai amyu nre ngu ai hpe madun ai lam ni lawm ai. 

Raitim, htunghkring ngu ai shaloi, myi hte mu lu ai hte, myi hte nmu lu ai lam lahkawng hpe garan nna mu shangun mayu ai. Myi hte mu lu ai lam ni gaw, shara hta hkan nna galai shai wa ai, shara nbung jang htunghkring nbung ai lam ni byin wa nna, amyu langai raitim nbung hkat ai de gayin du wa lu ai. Ga shadawn: tsun shaga ai ga, bu hpun mawn sumli lam, malu masha hte kanawn mazum lai ni gaw aten, shara hta hkan nna galai shai wa mai ai. Jinghpaw Wunpawng amyu ni hta, Hka Hku, Man Maw, Htingnai, Sam mung nga nna bu hpun ai lam shai wa ai gaw shara ginra hta hkan nna galai wa ai lam rai nga ai. Dai majaw, maigan de du nga sai Japan Jinghpaw hte American Jinghpaw ni a bu hpun ai hte lu sha ai lam mung aten ladaw hta hkan nna shai wa na lam byin nga ai. Shaga ai ga mung, Assam jinghpaw, Hugawng Jinghpaw, Hka hku hte Daru mahkaw hkawng, Sumpra bum hte Sam mung, Gauri hte Duleng, Tsasen hte Uma nga nna Wunpawng buga shara shagu hta nbung ai lam byin nga ai zawn, hpang de mung shai ai lam matut grin nga na sha re. Australia Jinghpaw hte Europe Jinghpaw ni a kanawn mazum tsun shaga ai lam ni mung shai wa na rai nga ai. Dai majaw, myi hte mu lu ai htunghkring lam hpe n gun dat yang gaw, hka garan hkat ai de sha ba du wa nna amyu nbung ai de gayin du wa mai nga ai.

Raitim, myi hte nmu lu ai Wunpawng htung hkring hpe manu shadan makawp maga ai lam rai yang gaw mungdan nbung ai kaw nga tim amyu bung ai ni tai na ga ai. Labau bung ai ni, dai daw dai hpang bung ai ni, ginru ginsa bung ai ni tai na ma ai. Dai gaw, Values ngu ai hpe shawng de tawn nna,  myths, legends, heroes, history ni hta shamyet shanat nga ai. Ga shadawn: Israela amyu ni gaw Karai langai hta myit shabawn nna nga pra wa ai lam hpe chyum laika hta mu lu ai "Ngai gaw na nwa a Karai Kasang, Abraham a Karai Kasang, Isak a Karai Kasang, Yaku a Karai Kasang rai nga nngai" (Pru 3:6). Karai Kasang langai hta tengman ai hte nden rawng ai amyu tai nna grin galu kaba wa lu na matu ban kade lai tim dai Karai wa gaw shanhte hte rau rai nga ai ngu ai lam re. Dai majaw, amyu langai Nawku htung langai rai nna grin nga lu ma ai. Dai gaw, amyu ting dai nawku htung hta kahkyin nga pra lu na ginjang rai nga ai. Gara prat kaw du tim dai Karai wa sha rai ra ai. Dai majaw, Jew amyu (Israel) rai jang Jewdaism rai ra ma ai. 
Ndai prat gaw dai hku nmai mat sai. Wunpawng Jinghpaw ni gaw Israel ni zawn mung nmai byin sai. Dai majaw, Hpan da ai maumwi, lamu ga ginra, labau ginshi, mau mwi mau sa hkri hkraw yawng hte (myths, legends, heroes, history, values), ni hta jawm jung nga pra hkawm ra na lam sha mahtai mu lu ai. Maigan mungdan gara hkan du tim, Jinghpaw Wunpawng amyu rai yang, lahta na lam tsun hkai ai labau bung ra ai. Shaloi, kaga lam law law galai shai wa tim amyu nmat ai ngang grin nna amyu langai hpe shangang shakang ya nga na rai nga ai. Tinang a kashu kasha gara mung gara ga e mi shangai dai daw tim, Wunpawng amyu re lam hpe ndai hku tsun hkai htawn sharin ya yang chyu sha, amyu nmat na re.  Shanhte mung dai ginra hpe tsaw ra na re, dai ginra kaw nga ai amyu hpe tinang a amyu hku hkam la na re.

Raitim, Wunpawng Jinghpaw amyu a mau mwi mau sa ni gaw hkrak ka da lu sani? manu dan ai lam chye na saga ni, ngu ai hta manghkang byin nga ai. Wunpawng labau hta Israela labau gaw grau manu dan ai zawn tsun htawn hkaw tsun nga ga ai. Grau nna Hpung hpe woi awn ai ni gaw, Chyum Laika labau chyu sha Karai Kasang hte ni htep nna jaw ai lam re ngu ai de myi man shayawn nga ai. Ga shadawn: Chyum Laika kaw na Hpan Da ai mau mwi gaw, Jinghpaw mau mwi hta na Hpan Da ai mau mwi hta grau jaw ai lam sakse hkam nga ai. Kaja wa nga yang, Chyum Laika na Hpan Da ai mau mwi mung, Jinghpaw ni a mau mwi zawn n gup hte htawn tsun da ai Myths hpe ka da ai re hpe anhte yawng chye na ra ga ai. Ndai aten hta, maigan du ai Wunpawng amyu ni a htunghkring makawp maga lam hpe lawu na hte maren mu lu chye ga ai.

 1. Htunghkring bu hpun dan ai. Gara kaw du tim Manmaw hkring, sa ba baw chyawp (bunghkaw) hte nhtu n ga, gumhpraw nhpye hkyeng rai nga ai. Hpang ban prat hta shangai wa ai ni ndai htung hpe maigan ga e makawp maga nga lu na kun? Nhtu gaw tara (law) hte nhtan shai wa nga ai. 

2. Amyu ga shaga ai. Maigan ga e du ai ni dinghku hkan, zuphpawng ai hkan, nawku daw jau ai hkan, madu a ga hte tsun shaga matut mahkai nga lu ga ai. Hpang ban prat hta shangai wa na ni dai hku nga pra lu na kun? e.g: Korea na masha ni UK kaw shangai yang, UK Korean ma ni English ga hpe sha madung shaga lu ma ai. Madu Korean ga hpe shaga sharawng ai lam nmu lu ai. Ya e pyi English ga shaga ai ma ni hte kanu kawa ni a lapran kanawn yak wa sai.

3. Amyu masat masa. Jinghpaw mung hta shangai kaba ai ni maigan du yang, nhpye ahkyeng hpye dan lu yang, sa ba bung hkaw hkaw dan lu yang, amyu langai hku shadan dan ai ngu sawn la ma ai. Hpang ban hta shangai wa na ni dai hku galaw nna, arawng la gwi na ma ni? Ya e pyi nhpye hkum tsun sa, baw hkaw (bunghkaw) hpe sha hkaw dan nna Jinghpaw hkring madun nga masai. Anhte a kashu ni baw hkaw mung hkaw kam na ma ni?

4. Maigan kaw du ai ni Hpung Htunghkring hpe amyu htunghkring hku jai lang nga ai. Hpung a masat ai ladaw ni hta tinang a htunghkring bu hpun palawng bu hpun nna chyeju dum poi, Hkristmas, lamang amyu myu galaw ga ai. Yi n hkyen, sun n galaw tim, chyeju dum poi du yang gat na namsi ni mari la nna sumpum da let chyeju shakawn chye ga ai. Dai gaw, Hpung htunghkring rai nga ai. Hpung htunghkring mung dai hku galaw nna Chyum Laika hpe hkan ai ni ntai wa lu ai. Dai majaw, nawku hpung mung amyu hta shamyet nna gaw de chye ga ai. Dai lam mung amyu kaji lailen sha rai nga ai. Hpung gaw mungkan masha yawng hte seng ai hpe dum ra ai. Yawng hkra shang lawm lu ai hkrang de sa wa ra ai. Dai nrai yang, hpung a shingnip kata kaw amyu sha lam, mung masa lam, htunghkring lam ni gaw de nna, asuya a man e yu yak na lam ni byin pru wa lu ai. Hpung hta dai hku galaw na malai, Kachin Community hpe n gun dat ra ai. Salang tai ai ni gaw tinang shanu nga ai asuya hte ginrawn matut mat wa ra ai. E.g America kaw du nga sai Jinghpaw Wunpawng amyu ni Kachin Village de nna lama nga yang, Kachin langai lahkawng gaw asuya de Kachin community a malai kasa tai wa na rai nga ai. Dai kasa lata ai gaw Democracy mungdan hkan na shinggyim wuhpawng gaw de ai htung lai rai nga ai. Raitim, ndai ten hta America ga e mung, Wunpawng sha ni shara shagu bra ayai nna nga nga ai hta n ga, Hpung hta shingbyi nna nga nga ai majaw, Asuya de kasa tai lu na lam mi nmu lu ai.

Lahta na sawn sumru yu ai lam hta, madung hku nna amyu langai grin nga lu na matu, htunghkring hpe manu shadan ga nga yang, myi hte nmu lu ai htunghkring hta yawng hkra maju jung jawm shakut yang, chyu sha amyu teng teng nmat na re ngu ai hpe sawn yu ai lam rai nga ai. Myi hte mu lu ai lam gaw, galaw mayu ai wa galaw, sharawng ai ni sha galaw ai lam mung byin wa lu ai majaw, amyu yawng hte seng ai hku hkam la na yak wa mai nga ai.

Dai majaw, ndai ga ngau hta, nhpye hkyeng, jinghpaw bung hkaw, soi palawng ni hte madun dan ai htunghkring ni gaw, maigan mungdan e du nga ai shu sha ni a prat hta shai galai wa na hpe sawn yu ai lam rai li ai.