Israel Labau SAGA (BC)

Daw III

Ezra gaw Nehemia a hpang BC 397, Artaxerxes II a prat e tara ni hpe shagrin da ai magam hpe gaw da nu ai rai nga ai. BC 401 ning hkan ka da ai Papyrus ni hpe yu ai shaloi, Persia asuya ni kaw hpyi shawn ai laika, Yeruslem hpe bai gaw gap la na ahkang hpyi ai zawn re ai hpe Nile hka nu zunlawng ni hkan na tam mu ma ai nga ai. Ezra a ten kaw nna gaw Yuda hpe hkawhkam nrai hkinjawng ni up hkang lai am byin wa sai.

Ahkun hkan se hte seng ai lam, nawku htingnu hta jaw jau ra ai peksan gumhpraw ni hte seng ai lam zawn re ai hpe hkunjawng ni lit la nga ma ai. Dai hte maren, shaga ai ga hpe mung Persian ni masat ai Aramic ga [Yesu shaga ai ga] hte Hebrew laika ni hpe mung Persian ni hte jahkrup nna rap ra ai hku lang nga lu ma ai. BC 333 aten hta gaw, Alexandra the Great wa Persia hpe bai dang kasat la kau sai. Shi si ai hpang BC 323 kaw nna shi dang da sai mungdan ni hpe daw hte daw di nna hpyen du kaba Celeucus, hte Egutu na Ptolemy gaw Perlistine mung hpe uphkang nga masai. Ptolemy up hkang ai Yeruslem kaw gaw, mung up du kaga nsan da ai sha n ga, ahkun hkan se hte shaw lahkawn lam hpe hkinjawng kaba ni kaw nna lit la ya na shatsam da wu ai.

Jews masha ni hpe gaw hpyen la galaw shangun nna kaga ni gaw hpaga yum ga hta tawn da wu ai. Hpaga ga ai ni gaw Greek laika hpe chye ra ai hta kaga, Jews ni a Tara laika ni hpe mung Greek hku ka gale da na matu BC 260 hta Ptolemy II gaw hkrat ang ai arang shaw nna galaw da sai. Ptolemies up hkang nga ai ten hta rawt malan ai hpung kaji ni le tsat nang tsat gaw anga nga ai. Raitim Celeucus [Antiochus III] hte kahkyin nna, Jews ni hpe ahkaw ahkang grau jaw ai hku uphkang nga masai. Raitim, BC 198 hta Magnesia ngu ai Roman wa a npu e bai n gun kya wa sai majaw BC 187 hta si mat masai hte, dai kaw nna gaw aten kadun up hkang ai du ni dai shara kaw law law up hkang lai wa masai.

Up hkang ai ni yawng mung Greek htunghkring hpe sha madung dat ma ai majaw 'Helini' htunghkring hpe Jews amyu kata kaw adan aleng rai hkan sa jai lang ra taw nga sai. BC 168 hkan gaw grai yak hkak ai hte Greek htunghkring ka-up ai sawng wa sai. Jews ni nra sharawng la ai Wa ni hpe tawn hkungri hkan sat nna Greek hpara jaw jau ai hta kaga, Jews ni a myu tsaw lailen ni yawng mung kanoi shabawng sip ai zawn tsun chyai na pyi nnga hkra sip nyip mat nga sai. Dai ten hta Mattathias ngu ai myu tsaw n gun rawng hpung mung Yuda nam mali hkan e pru dakat hkawm wa sai. Raitim kade nna ai Mattathias sat kau katut nna BC 164 hta gaw Maccabeas rawt malan hpung mahtang shara la kau sai.

Mayak mahkak gaw law law byin ai raitim, Maccabean ni shaning 100 ning daram wa de nga lu masai. Shanhte hpe mung hkinjawng ni, hpyen du ni gaw yu n sharawng ma ai. Dai majaw shanhte mung shanhte a hpung langai hpaw nna nga masai lam Qumran laika [deadsea schrool] hta mu hti la nga ai. Nawku Hpung kata hta, mung masa galaw ai gaw Pharashe hte hkinjawng hkring hpun da ai Saduke ni rai nga ma ai. Syria kaw dung ai Roma mung gyi Gabinius wa gaw Yuda daw hpe lamu ga jarit shayawm kau tim ahkun law law hta wu ai. Dai hta n ga, lamu ga man manga di nna garan up wu ai. Dai lamu ga man masing gaw dai ni du hkra naw asung shang taw nga ai.

Julius Ceasar ahkaw ahkang lu wa ai hte, Yeruslem ginwang hpe gaw kasha Antipater ngu ai Phasael hpe shadun da, Galile ginwang hta gaw kasha Ma Naw wa Herod hpe up shangun di wu ai. Herod gaw Syria kaw dung ai Greek mungdu daju hte grai rai ja hku jahkau wu ai. BC 44 ning hta Julius Ceacar hpe katsing sat kau ai hpang gaw Jews masha ni a hkring mang salang Mark Antony hte Octavious hpe Syria de dat nna Herod hpe shawk da mu ai. Raitim, hkringmang masa kung ai Herod gaw dai hpe kungkyang ai hku hkau masa hte dang kau lu nna Jews ni a hkawhkam hku she bai byin wa sai.

Ahkrang ahkrai, dai ten hta she Syria hpe Roma wa a karum ai hte Parthians wa madu la nna, Yeruslem ting hpe shi bai up madu na hku hkyen nga nu ai. Raitim, Herod wa gaw shi hpe bai gasat dang kau nna Jews ni kaw nga nga ai Maccabeans ni hpe mung gasat shatsai kau nhtawm BC 4 du hkra up dung nga nu ai. Jews ni hpe mi na hta grau dip sha sanu ai. Raitim bungli grai galaw ai hta n ga, Yeruslem Nawku htingu hpe mung bai gram ya mu ai. Dai hta n ga, nawku htingnu kaw nga ai hkinjawng du ni hpe du hkra shi up kau wu ai. Shi hpe gum lang ai, n dawng ai ni yawng mayawng hpe sat kau kau di wu ai. Herod si ai hte Jews ni gaw Augustus Ceacar hpe mung up du langai bai dat ya na hpyi shawn da mu ai. Augustus mung Herod a kasha hpe she bai shatsam nna, Idumea, Samari, hte Parlistina mung ting hpe gumhpawn nna up nga yang, Yesu gaw shangai wa sai aten rai nga ai law......

Ndai labau hpe yu nna, mung masa ngu ai myu tsaw lai ladat hpe shi a aten hte shi shamu shamawt nga ai hpe labau hku hti hkai mai nga ai. Raitim, gara daw gaw anhte a matu sharai gring ai, gara daw gaw kraw kata e pru wa ai hpe hkan gring ai gaw hti la nna sum ru, sawn yu nna mu mai ai nrai ni.........ngu hpungdim dat ai law...