Karai Kasang a Nawku Hpung (Htingnu)

Nawku hpung (The Church) ngu ai ga hte Nawku htingnu (The temple) hpe n pawng kau na ahkyak nga mali ai. Nawku hpung ngu ai ga hpe gaw Kesarea Hpilipe mare kahtawng makau kaw Yesu shi a Sape ni hpe san ai ga san hta na pru wa ai mahtai kaw maju jung nga ai. Masha ni ngai hpe kadai wa rai nga ai, nga nna tsun nga ma ta? Simun htai ai(Nang, Hkristu rai nga ndai. Simun e, na a mying Petru (Lachyum: lunghkrung) ndai lunghkrung a ntsa e nye a hpung ngai de da na nngai. Hpa majaw nga yang, Ashan hte asai gaw, nang hpe dai madun dan ai nrai; sumsing lamu e nga ai nye a Wa gaw dai hpe madun dan da ndai Marku 8:29; Mahte 16:13-19)..

Yesu a Hpung gaw tengman ai hku nna Hkristu hpe chye na hkap la ai ni hta dai hpung hpe de da na lam asan sha rawng nga ai. Petru ngu ai ga hta hkan nna masha hpe madung dat ai hku htai la chye na ai ni law law nga ai. Mungga hpe chye na ai ni a nsa de da ai hpung re ngu ai ni mung nga ai. Ga shadawn: Moi na Kahtawlik hpung ni gaw Petru a hpang hkan ai hku nna, hpung hpe de da masai. Sumsing lamu na mungdan a sumsaw (zaw) ni ngai nang hpe ap ya de ai, nga ai hpe du hkra; sumsaw sumla galaw la nna dai hpe jum noi da ai ni nga lai wa sai. Dai lam ni a majaw HPUNG gaw ga baw amyu myu hku nna garan mat wa sai law.

Shawngdaw na nawku hpung langai kaw nna sha, tsaban (11) du hkra ding yang sa taw ai ngu tim, (AD 431) hta Ephesu council kaw nna Asiria ni garan mat sai. (AD 451) Chalcedon na council hpawng kaw nna Oriental orthodox ni garan mat sai. Tsaban 11 hta gaw ngam nga ai hpung lahkawng brang garan mat wa nna, langai gaw Sinna Roma Katholic, bai langai gaw Sinpraw Orthodox re ai ginjaw kaba lahkawng byin wa sai. Tsaban 16 du wa yang hpung hpe galai jashai ai reformers ni law law pru wa sai. Maga mi hku nna, ndai tsaban 16th-20th gaw laklai ai galai shai ten (revolusion) ten mung rai nga ai. Agriculture ngu ai hkai lu hkai sha prat kaw nna Industry ngu ai jak n gun hpe lang ai hpaji de galai du wa ai shaloi, mu mada ai hte hkam la ai myit masa ni ram ram galai mat wa sai. Grau nna Truth ngu ai tengman lam ni hpe pyi, myi hte mu lu jum magra lu yang she kam na ngu ai de du wa sai. Dai majaw Science ngu ai hpungtang hpaji hte Logic ngu sawn tawt shajaw ai hpaji hpe pai hkra jum da nna sak hkrung masa. Logic a maga hku gaw, Karai Kasang ngu ai nga yang pyi, nga ai ngu ai mast dingsat hpe ngai chye mayu ai Rationalism rai nga ai. Mga mi gaw Science ngu ai hte emparicism rai nga ai. Ndai lahkawng a lapran Facts hte belief gaw wa hkrang e goi wat taw nga sai.

Hpung mung, jaw ai hku woi ai nre lam ni law law mu wa nna, Roman Kahtawlik a woi awn nga ai kaw na, Anglican hpung; Protestant hpung; dai kaw nna Anabpatist hte Restoration hpung ni mung naw garan mat wa nga ai. Gara mung tang du ai hte hpring tsup ai sharin achyin woi awn lam gaw nmu lu ma ai. Lawu e Protestant hpung kaw na bai garan wa ai lam madun dan na nngai.

Protestant kaw nna, 1500 hte 1600 lapran sha hpung kaba (3) garan mat wa sai.
1) Anglican hpung
2) Lutheran hpung
3)Presbyterian hte Calvinist hpung, dai kaw reform church ngu ai hpung mi naw lawm pru wa sai.

Anglican hpung kaw nna sha 1600 du wa mahka e Puritan ngu ai chyoipra san seng hpung, 1700 jan hta Methodist hpung ni bai pru wa sai. 1600 jan e dai Puritan hte Anabaptist ngu ai kaw na Baptist ngu ai pru wa ai rai nga ai. Methodist a kata kaw na sha, Advantist hte Holiness hpung mung 1800 jan e pru wa sai. Dai Holiness kaw na she Pentecostal ngu ai hpe shangai dat manu ai. Puritan ngu ai ni hte Lutheran kaw na pru ai Pietism gaw 1800 ning du wa yang htum mat nga masai.

Lahta na lam gaw myit lawm na zawn gaw nre, raitim Karai Kasang a hpung ngu ai hpe kaning di nna hkrang shapraw nga ma ta? ngu ai gaw sharin la na mahkrum madup rai nga ai. Ndai 2000 ning mayan hta hpung kaba madung hku nna (11) ngam nga ai.
1. Anglican hpung
2. Lutheran hpung
3. Methodist hpung
4. Congregationalist hpung
5. Presbyterian hpungReform church (Ndai 5 hte 6 gaw Calvinist ni re)
6. Reform church hpung
7. Baptist (Hkalup Hpung)
8. Holines movement hpung
9. Advantist hpung (e.g Seven Advantist)
10.Pentecostal hpung
11.Anabpstist hpung

Ndai lahta na hpung ginjaw ni hta, shanhte a kata e kaji kajaw ayoi ayam naw garan nga ai ni law law re, raitim, chyum laika a sharin achyin ya ai hkrang, nawku lai, hkan sa ra ai madung ni gaw ndai ni hta madung ginjaw nga ai rai nga ai.

Dai ni anhte a hkan sa nga ai hpung gaw, Yesu matsun da ai hpung rai nga yang grau hkrak nga ai. Ndai hpung gaw myi hte mu lu ai zawn, nmu lu ai marai hkum shagu nawku htingnu, kam sham ai hpung mung rai nga ai. Dai majaw, Yesu gaw lungrawk ntsa e nta gap ai gaw hpaji rawng ai wa re, nga ai. Dai gaw tengman ai mungga hta asak hkrung ai wa hpe tsun mayu nga ai. Zai bru jang e nta galaw ai wa hpe angawk ai wa hku sharin ya nga ai. Kaga nawku htung shing nrai, kaga myi hte mu lu ai hpung, shing nrai arai lama ma hpe kam sham chye ai ni gaw angawk ai teng teng rai nga ai.

Rai yang, anhte a nawku hpung gaw kaning re ai nawku hpung ngu na ga ta? tinang ga san san la mai nga ai. Yesu a prat hta Temple ngu ai nga ai. Dai kaw Yeruslem mare na Nawku htingnu lawm ai. Yesu dai kaw sa du nna u, bai nam, du sat hkungga, gumhpraw galai ai shara shatai ai hpe Yesu nra sharawng nna, manghkang byin nhtawm hpang jahtum Yesu rim hkrum ai hte si ra mat hkra re ai gaw Temple dai rai nga ai. Temple hpe madu ai, up ai hte shagrau hkungga taw nga ai ni gaw, hkinjawng ni, tara sara ni, hparashe ni hte laika ka ai sara ni, yawng tsun ga nga yang masha wuhpung wuhpawng hpe woi awn nga ai chyoipra san pra dum ai ni re. Shanhte gaw, kam sham ai masha ni kaw na hkungga ngu tsun nna, lu la ai alu hte lu lu sha sha ahpum asau rai bungli n galaw ai sha hpung masha a ahkun hta sha taw ai kang hta hpung, asuya kasha (htamshi alu sha) ai ni re. Dai masha ni gaw shanhte hpe shut ai nra ai. Arawng jasum ya ai hpe ndawng ai, Hkinjawng kaba Kayahpa kawn hkawt, dawn dawn jan jan re ai mu jang tara hte maren daw dan kau na jin jin re. Hpung a gaw da ai tara hpe kachyi mi mung nmai hkra ai. Tinang nchye na ai hpe ka da nna hpung masha ni hpe hkan shangun re ai ni re.

Dai majaw Yesu gaw, shanhte hpe matsa wu ai. Nanhte pyi ndang gun ai lit hpe masha ni e hpa rai shagun myit ta? jahkyawn ni e, nga nna rawng nga ai. Dai ni gaw, moi na hta prat loi shai mat sai. Masha nkau mi Hkristan raitim nawku nsa mat sai. Hpa majaw nga yang, bang dat ai alu gaw Sasana amu hta njai ai sha, Hpung a ningbaw ningla tai ai ni nga na shara hte, lang na arai jahkrik ai hta jai taw nga ai. Yu maya hpung masha ni mung Sasana gaw yak hkak nga ai ni hpe hkye la ai amu hta jai ra ai re hpe hkrak chye na ma ai. Sinna ga na nawku jawng ni hta hpung masha nnga wa sai ngu ai gaw mau hpa nrai, nawku hpung a woi awn ai jasat nshai hkraw ai hta n ga, lachyum npru ai hpung rai taw nga ai majaw rai nga ai law.

Anhte naw matsan ai mungdan ni hkan chyawm gaw, nawku jawng kaw ma ni hpe sharin ya ai, zuphpawng mai galaw ai, Camp ni hpaw nna shachye shachyang ai jahpat ai amu galaw nga ai ngu mu lu na ga ai. Ngam ai gaw zinlum ai amu sha rai nga ai. Dai hte hte myit dik ai wa gaw rai uga.

Zinlum ai shara kaw Karai Kasang a mungga majing hkaw ra ai nrai ni? Hpungtau langai hte madai kamung(Kraw kaw na pru ai ga)shaga hkat ga ai. Ngai Nawku sa ai gaw sa ra nna sa ai nye a lit rai nga li ai, nawku jawng kaw sara ni hkaw ai mungga gaw, nye a sak hkrung lam hpe galai ya lu ai lam nnga ai sha n ga, chye mung nchye na ai, nga ai. Sara ni mung shanhte hkaw ra nna hkaw nga ma ai ngu nna sha hkam la ai, ngai mung nye a lit hte nawku sa ai re, nga ai. Ndai ga na ai hte hkum ting nshung si ni rawng, nga li ai.

Karai Kasang a hpung hpe hkrang shapraw ai shaloi, dai mungga hta rai nga ai. Mungga gaw masha a hkum hkrang hta shanu nga nna dai gaw, Yesu galaw ai amu hpe matut galaw na lam rai nga ai. Chyoi pra ai Wenyi mung dat da ya sai. Dai hte pawng nna hpan da ai amu, yu rem bau ai amu hte shatsawm jahtap ai amu galaw mu. Dai lam ma hkra gaw tsawra let daw jau hkat ai kaw na hpang mu, nga ai rai nga ai law...Nkau myi Chyoi Pra ai Wenyi hpe hpaga ga ai ni naw nga ai. Ngai hpyi yang machyi mai ai, dai Wenyi hte hkawm sa yang jam jau nhkrum ai, hkan hpa hku mung jai lang mayu ma ai.

Mara raw hkat ai lam, mara dat ya ai lam gaw yubak kaw na shalawt ai amu rai nga ai. Yesu tsun ai, na mara raw dat ya sade ai, ngu aihte machyi mai ai gaw mau hpa nrai. Marai langai ngai hpe gamung rawng yang nawku jawng pyi hkum sa, dai wa hte shawng htingram nna she sa u. Marai langai ngai nju ndawng hkrum jang dai wa hte shawng htingram u. Tinang galaw shut, tsun shut ai lam nga yang kalang ta sa nna rap raw (tawngban) u, npyaw hkat ai amu langai mi mung, dai Karai Kasang a hpung hta nga mai na nrai, nga ai gaw Karai Kasang a mungga nan rai nga ai law.....